Vali olabilmek isteyen kişilerin, öncelikle üniversitelerin 4 yıllık eğitim veren iktisadi ve idari bilimler, hukuk ya da işletme fakültelerinden mezun olup İçişleri Bakanlığı Kaymakam Adaylığı Giriş sınavında başarılı olması gerekir. Gerekli tecrübeyi kazanan kaymakam ya da diğer İçişleri Bakanlığı çalışanları, yine İçişleri bakanlığı tarafından vali olarak önerilir.
Cumhurbaşkanı onaylaması ile atama gerçekleşir. Ayrıca İçişleri Bakanlığına bağlı olarak hizmet veren Emniyet Genel Müdürlüğü çalışanları da vali olarak atanabilir. Vali nasıl olunur, son zamanların en merak edilen soruları arasında yerini alıyor. Vali olabilmek için 657 sayılı Kanunun 48’inci maddesinde sayılan genel şartları taşımak gerekir. Bu şartlar devlet memuru olabilme şartlarını içerir.
Vali olma şartları 2023 bakmak gerekirse farklı maddeler sayabiliriz. Kamuda veya sosyal güvenlik kurumlarına tabi olmak kaydıyla uluslararası kuruluşlar ile özel sektörde veya serbest olarak en az beş yıl çalışmış olmaktır. Tabi bütün bunlar için öncelikle Türk vatandaşı olmak şartı bulunur. Daha sonrasında kaymakamlık sınavlarına girilir. Vali nasıl olunur? Kaymakamlık sınavları İçişleri Bakanlık tarafından yapılmaktadır. İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan kaymakamlık sınavından 120 soru sorulur. Bu sorular genel yetenek, genel kültür derslerinden oluşur.
Valilik sınavındaki bu dersler Türkçe, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Türkiye Sosyal- Ekonomik Yapısı ve Türkiye’de Demokratikleşme ve İnsan Hakları derslerinden oluşur. Burası toplam soru sayısı 34 sorudan oluşur. Alan Bilgisi olarak Anayasa Hukuku, İdare Hukuk, Türkiye’nin İdare Yapısı, Türkiye’de Mahalli İdareler ve İktisat (Ekonomi) derslerinden toplam 66 sorudan oluşur. Bu sınav toplamda 100 sorudan oluşur.
Vali olabilmek için kaç puan gerekir? Öncelikle kaymakamlık sınavından 70 puan üzeri alarak mülakata hak kazanmak gerekir. Daha sonrasında mülakat sürecinde de başarılı olunursa 2 yıllık staj süresi başlar. Bu süreçten sonra da başarılı sonuçlar elde edenler kaymakam olarak göreve başlar. Daha sonra 2 yıl kaymakamlık görevini icra edenler vali yardımcısı olarak yükselebilirler. Vali yeniden İçişleri Bakanlığı kararı ile vali olarak önerilirler. İçişleri Bakanlığı’nın ortaya koyduğu bu kararı Cumhurbaşkanı onayladığı zaman valinin atamış yapılır ve göreve başlayabilir.
Vali Nedir?
Vali bir ili ya da federal devletlerde bir eyaleti devlet tüzel kişisini temsilen yöneten en üst düzey idare amirdir. Valiler, yürütme erkinin bir organı olup, devlet hiyerarşisinde devlet başkanının hemen ardından gelir. Valilerin belediye başkanı gibi kendi özerk tüzel kişiliği bulunmaz. Valiler devlet tüzel kişiler arasında bulunur.
Valiler seçimle ya da atamayla göreve gelebilir. Valilerin atanması direkt Cumhurbaşkanı kararıyla olur. Vali Nedir, sorusunun açıklaması 3 no’lu cumhurbaşkanı kararnamesinde açıkça bildirilmiştir. Valilerin yetki alanları ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. Bazı valiler, bölgesel hükümetin tümü üzerinde topyekün kontrole sahipken kimilerinin görevi ise tamamen semboliktir. Kavram olarak eski Türklerdeki ilteber kavramı ile benzerlik gösterir.
Vali nedir, sorusunun Türkiye’deki karşılığına bakacak olursak vali ilde Cumhurbaşkanının temsilcisi ve idari yürütme vasıtasıdır. Cumhuriyet tarihinde bugüne kadar sekiz kadın vali atanmıştır. 1991-1995 yılları arasında Muğla valiliği yapan Lale Aytaman vali olarak atanan ilk kadın olmuştur. 2011 yılında Yalova valiliğine atanan ve bu görevi 2014 yılına kadar sürdüren Esengül Civelek ikinci kadın vali olmuştur. Bundan sonra da 2024 Kırklareli valiliğine 2017 yılında ise Muğla valiliğine atanmıştır.
19 Şubat 2015 valiler kararnamesi ile Sinop valiliğine atanan Yasemin Özata Çetinkaya’nın ardından 31 Mayıs 2016 tarihinde açıklanan yeni valiler kararnamesi ile de Tuğba Yılmaz Yalova valisi olarak atanmış ve cumhuriyetin dördünce kadın valisi olarak ataması yapılmıştır. Vali aynı zamanda bulunduğu mahalli idare biriminde il özel idaresinin başıdır.
Vali Ne İş Yapar?
· Vali kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve diğer mevzuatın neşir ve ilanını ve uygulanmasını sağlamak ve talimat ve emirleri yürütmekle ödevlidir. Bu işlerin gerçekleştirilmesi için gereken bütün tedbirleri almaya yetkilidir.
· Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve diğer mevzuatın verdiği yetkiyi kullanmak ve bunların yüklediği ödevleri yerine getirmek için valiler genel emirler çıkarabilir ve bunları ilan ederler. (Gene emir bir düzenleyici işlemdir.)
· Vali, adli ve askeri teşkilat dışında kalan bütün Devlet, daire müessese ve işletmelerini, özel işyerlerini, özel idare, belediye, köy idareleri ile bunlara bağlı tekmil müesseseleri denetler, teftiş eder. Bu denetleme ve teftişi Bakanlık veya genel müdürlük müfettişleriyle veya bu dairelerin amir ve memurlarıyla de yaptırabilir.
· İlin her yönden genel idare ve genel gidişini düzenlemek ve denetlemek sorumludur.
· Vali, ilde teşkilatı veya görevli memuru bulunmayan işlerin yürütülmesini, bu işlerin görülmesiyle yakın ilgisi bulunan herhangi bir idare şube veya daire başkanından isteyebilir. Bu suretle verilen işlerin yapılması mecburidir.
· Vali, il içindeki idare ve müesseselerde çalışan uzman veya fen kollarına dahil memur ve müstahdemlerden asi vazifelerine hale getirmemek şartıyla ilin genel ve mahalli hizmetlerine müsteallik işlerin görülmesini isteyebilir. Bu memurlar verilen işleri yapmakla ödevlidirler. Vali, keyfiyetten ilgili Bakanlığa ve tüzel kişiliği haiz genel müdürlüğü bilgi verir,
· Vali, Devlet gelirlerinin tahakkuk ve tahsilini ve ödeme işlerinin muntazam bir şekilde yapılmasını ve gelir kaynaklarının gelişmesini sağlamak için tedbirler ve uygular. Bu durumda ilgili bakanlıklara genel müdürlüklere tekliflerde bulunur.
· Vali, Devlet, il, belediye köy ve diğer kamu tüzel kişiliklerine ait genel ve özel mülklerin yangın ve benzeri tehlikelere karşı korunmasını, iyi hale tutulmasını, değerlenmesini ve iyi halde idaresini sağlayacak tedbirlerin uygulanmasını ilgililerden ister ve denetler.
· Vali, il, ilçe merkezlerinde ve çevrelerinde kiralik, kirasız binalarda vazife gören bütün Devlet dairelerini mahallin hizmet şartlarına ve Hazine menfaatine en uygun şekilde bir veya birkaç binada toplamak üzere gereken tedbirleri kabul eder.
· Vali, Cumhuriyet Bayramında ilde yapılacak resmi törenler başkanlık yapar ve tedbirleri kabul eder.
· Vali, ceza ve tevkif evlerinin muhafazasını ve Cumhuriyet savcısıyla birlikte hükümlü ve tutukluların sağlık şartlarını gözetim ve denetim altında bulundurur.
· Valiler, halkın askerlik muameleleri hakkındaki müracaat ve şikayetlerini kabul ederler. Askerlik şubelerine kabul ederler. Askerlik şubelerine ve dairelerine yazarlar. Cevabı kafi görmedikleri takdirde askerlik şubelerinin bağlı bulunduğu bölge, tümen ve kor komutanlıklarına ve Milli Savunma Bakanlığına müracaat ederler. Bu makamlar tarafından lazım gelen soruşturma yapılarak kanuni gereği ifa edilir ve sonucundan valilere bilgi verilir.
· Valiler Devlet genel ve özel hukuk hükümlerine ve ikamet, seyahat, konsolosluk, ticaret ve seyrisefain mukavelelerine göre yabancıların hukuki durumlarına ve deniz ve hava ticaretlerini ilgilendiren işlerde konsolosluklarla muhabere ve bunların müracaat ve ziyaretlerini kabul ederler.
· Valiler, ilin yönetim, ekonomi, sağlık ve sosyal yardım, kültür ve bayındırlık işleriyle ilgili hizmetlerin ahenkli olarak yürütülmesi için alınması gereken en uygun tedbirler görüşülmek üzere kaymakamları yılda bir defa toplantıya çağırır.
· İlin idari, mali, ekonomik, kültürel, sağlık ve sosyal durumu ve Cumhurbaşkanınca alınmış bulunan karar ve tedbirlerin sonuçları ve bunların halk üzerindeki etkileri hakkında yılsonunda veya lüzum gördükleri sair zamanlarda Cumhurbaşkanlığına ve ilgili Bakanlıklara rapor verirler.
· Memurin Kanundaki usulüne göre savunmasını aldıktan sonra uyarma, kınama ve be günlüğe kadar aylıktan kesme cezaları vererek uygular. Daha ağır disiplin cezaları verilmesi için özel kanunu hükümlerine göre teklif ve taleplerde bulunabilir.
Vali Olma Şartları
Vali olabilmek için öncelikle 657 sayılı devlet memurları kanununda olan şartlara uymak gerekir. Vali olmak şartlarına örnek vermek gerekirse;
· Türk vatandaşı olmak
· Kamu haklarından mahrum bulunmamak.
· 18-35 yaş aralığında olmak. Bunun haricinde devlet memuru olacak bireyin 18 yaşını doldurmuş olması şarttır. Memur alımları için belirlenen herhangi bir alt veya üst yaş sınırı var ise buna uymak gerekir. Bu durumda ise Vali olabilmek için vali yaş sınırı 35 yaşını doldurmuş olmak şartı mevcuttur.
· Öncelikle üniversitelerin 4 yıllık eğitim veren İktisadi ve İdari Bilimler, Hukuk ya da İşletme gibi fakültelerinden mezun olmak.
· Vali olma şartları için KPSS şartı gerekmez.
· Mezun olduktan sonra İçişleri Bakanlığı Kaymakam Adaylığı Giriş Sınavına girerek başarılı olmak gerekir.
· Kaymakam veya İçişleri Bakanlığı çalışanları İçişleri Bakanlığı tarafından vali olarak önerilir.
· Cumhurbaşkanı tarafından onaylanma süreci başlar.
· Onaylanmasının ardından Cumhurbaşkanı tarafından ataması yapılır ve görevine başlar.
Bu şekilde basit bir şekilde sıralamak mümkün olacaktır.
Vali Ne Kadar Maaş Alır?
Vali maaşı günümüzün en merak edilen soruları arasında yer alır. Vali ne kadar maaş alır, sorusuna cevap verecek olursak 2023 yılı itibariyle ortalama 50 bin TL maaş aldığı bilgisine ulaşılabilmiştir. Bu yıl itibariyle vali maaşları daha yüksek ödeniyor. Tüm emekli ve memurlara yapılan zamlardan etkilenmiştir. Enflasyon farkı ve standart zam oranları ile birlikte vali maaşı 2023 senesi itibariyle tavan noktasına ulaşmıştır.
Asgari ücret ve memur maaşlarına enflasyon verileri kapsamında valiler de zamlardan yararlanabiliyor. Vali maaşlarına memur ve memur emeklisi olan vatandaşlara yansıtılan %30,5 zam oranı yansıtılmıştır. 2021 yılında vali maaşları 22.402 TL olarak ödenirken ek zamlarla 2022 senesinde bu miktar daha da yükselmiştir. 2022 Ocak ayından sonra vali olarak görev yapan kişiler 29.247 TL maaş almışlardır.
Vali maaşları görevde bulundukları süreye göre farklılık gösterebilir. Göreve yeni başlayan bir vali ile yıllardır görevini devam ettiren kişiler aynı miktarda maaş almazlar. Vali ne kadar maaş alır? Ortalama olarak bakacak olursak 40.846 TL maaş aldıkları sonucuna ulaşılır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan enflasyon araştırmalarına göre valilerin de maaşlarına önemli artışlar getirilmiştir.
Valiler bir şehirdeki en yüksek mülki amir olarak bilinir. Bu nedenle de maaşları birçok kamu kurumu personelinden daha yüksek olacaktır. Bu durumda emekli vali maaşları da diğer emekli kamu personeli maaşından farklı olacaktır. Emekli vali maaşları konusunda net bilgilere ulaşılamasa da ortalama 20-30 bin arasında olduğu bilinir. 2023 yılında artan enflasyon oranıyla ve yapılan zamlarla bu rakamlar değişmiş olabilir.
